KOLOSTOMİ-İLEOSTOMİ- ÜROSTOMİ HASTALARININ BAKIM VE REHABİLİTASYONU
Birçok hastalığın cerrahi tedavisinde stoma (kolostomi, ileostomi, vb)
oluşturulması (barsak ya da idrar yolunun karına ağızlaştırılması) halen
sıklıkla gerekebilmektedir. Tıbbi sebep ne olursa olsun ostomi açılması
bireyin fizyolojik, psikolojik ve sosyo-kültürel açıdan çeşitli
sorunlar yaşamasına yol açabilmektedir. Oldukça tali bir konu gibi
algılanmasına karşın, kendilerini sakat ve/veya ciddi bir hastalığın
sahibi olarak düşünen bu hasta grubu genellikle depresyona yönelmekte ve
çok ciddi problemler için dahi hekime başvurmamaktadır.
Eğitim, stomalı hastaların rehabilitasyonunda vazgeçilmez bir unsurdur.
Yetkin bir rehabilitasyonun, ameliyatın fonksiyonel sonucuna ve bu
hastaların yaşam kalitesine sağladığı katkı çok fazla olabilmektedir.
Ostomi (stoma açma) ameliyatının vücudunda ve yaşam tarzında
oluşturacağı değişikliği bilen, ameliyat sonrası stoma bakımını öğrenen
ve uygun şekilde yapabilen bireylerin bu sorunları daha kolay çözdükleri
bir gerçektir. Batı toplumunda rehabilitasyonun hızlı ve kolay
yapılabilmesi için çalışmalar yıllarca önce başlatılmıştır. Daha
1960'larda United Ostomy Association (UOA) kurulmuştur.
Medical
Park Gaziantep Hastanesi bünyesinde önümüzdeki tarihlerde hizmete
açılması düşünülen Stomaterapi Ünitesi'nde stoma açılacak hastaların ve
ailesinin ameliyat öncesi ve sonrası bakım, eğitim ve rehabilitasyonu
gerçekleştirilecektir. Türkiye'deki
birkaç merkezden biri olacak olan bu ünitede, uzman doktor, hemşire ve
sağlık görevlileri hizmet verecektir. Ünite, Gaziantep'ten olduğu gibi
ve çevre illerinden gelen stomalı hastaları da kabul edecektir.
Felsefesi bütüncül sağlık bakımına dayalı Stomaterapi ünitesinde verilecek başlıca hizmetler şunlardır;
Unutmayın ki stoma ile normal bir yaşantı sürdürmek mümkündür.
STOMA NEDİR?
Stoma Yunanca'dan gelen bir kelime olup 'açıklık' veya 'ağız'
anlamındadır. Barsak stoması, barsağın karın duvarına ağızlaştırıldığı
yapay bir açıklıktır. Her yaş grubunda açılabilen stomalar, geçici veya
kalıcı olabilir. Geçici stomalar adından da anlaşılacağı gibi stoma
açılmasını gerektiren durum ortadan kalktıktan sonra kapatılır. Kalıcı
stomalar ise yaşam boyu kalır. Normalde stoma, nemli, ağzımızın iç kısmı
gibi kırmızıya yakın parlak pembe renkte olup, dışa doğru çıkıktır ve
dokunulduğunda ağrı duyusu yoktur.
KOLOSTOMİ
Kolostomi, ameliyatla kolonun (kalın barsağın) karın duvarına ağızlaştırılmasıdır. Kolostomilerde
stoma genellikle karnın sol alt tarafında açılır. Kolostominin başlıca
fonksiyonu, barsak içeriğinin stoma aracılığı ile dışarı atılmasını
sağlamaktır. Kolostomide anüsteki gibi sfinkter kası bulunmadığı için
kolostomisi olan birey barsak hareketlerini ve dışkı boşaltımını kontrol
edemez. Kolostomiler genellikle kalın barsak üzerindeki yerlerine göre;
çıkan (assendan) kolostomi, yatay (transvers) kolostomi, inen
(dessendan) kolostomi ve sigmoid kolostomi olarak isimlendirilirler.
Kolostomiler cerrahi teknik ve ağızlaştırma şekillerine göre de
sınıflandırılabilirler. Örneğin uç (end) kolostomi, loop kolostomi,
Hartman prosedürü ya da çifte namlusu (double barrel) kolostomi gibi.
Stomanın açıldığı yere göre dışkının kıvamı değişmektedir. Stoma
anüsten ne kadar uzakta ise dışkı o derece suludur. Buna göre, kolostomi
çıkan barsakta ve yatay barsakta ise dışkı daha sıvı halde, inen
barsakta ve sigmoid kolonda ise dışkı katı halde olur. Kalın barsakta
gaz oluşumu daha fazla olduğu için kolostomisi olan bireylerin filtreli
torba kullanmaları gerekir.
İLEOSTOMİ
İleostomi; ince barsağın son bölümünün karın duvarına ağızlaştırılmasıdır .
İleostomi genellikle karnın sağ alt tarafına açılır. Değişik nedenlerle
kalın barsak ve rektumun ameliyatla tamamen alındığı ya da devre dışı
bırakıldığı durumlarda ileostomi açılır. İleostomiler geçici veya kalıcı
olabilir. Kolostomide olduğu gibi ilostomide de dışkı çıkışı kontrol
edilemez. İlostomide dışkı sıvı halde, yakıcı nitelikte ve fazla miktardadır. İleostomide uygun bakım yapılmazsa, yakıcı olan dışkının stoma çevresindeki deriyi tahriş etme riski yüksektir.
İleostomide;
Özel bir diyete ihtiyacınız yoktur. Ancak şu durumları göz önünde tutmakta fayda vardır:
•
İleostomili hastalar daha çok suya ve tuza ihtiyaç duyarlar. Çünkü
ileostomi yoluyla normalden fazla miktarda tuz ve su kaybedilir.
•
Bazı lifli gıdaların fazla alımı ishale neden olabilir. Bu gıdalar;
lahana, taze fasulye, portakal, marul, patlamış mısır, kereviz, ananas
gibi gıdalardır.
• Lifli gıdaları yerken iyice çiğneyiniz. Bu sindirime yardımcı olur.
• Günde en az 2 litre su içiniz.
KOKU
Stomalı bireylerin çoğu, stomalarından hoş olmayan kokunun çıkacağı endişesini taşırlar. Günümüz teknolojisinde üretilen torbalar gaz ve koku sorununu önemli ölçüde çözmektedir.
Eğer kullandığınız torbayı iyi yerleştirdiyseniz koku normalde dışarı
çıkmaz, sadece torbayı değiştirirken dışarı çıkar. Filtreli torba
kullanımı ve filtrelerin size önerilen sürede (genellikle 12 saatte bir)
değiştirilmesi de koku çıkışını engellemektedir.
Beslenmeniz de koku oluşumunu etkilemektedir. Koku oluşumunu artırdığı belirtilen bazı yiyecekler şunlardır:
Balık, yumurta, soğan, sarımsak, yeşil sebzeler, salatalık, peynir,
lahana, karnabahar, kuru baklagiller. Kokuyu baskılayabilecek bazı
yiyecekler ise yoğurt, yayık ayranı ve nane şekeridir.
GAZ ÇIKARMA
Besinlerin sindirimi esnasında gaz meydana gelir. Stomalı bireyler gaz
çıkışını kontrol edemezler. Çünkü stomada anüste bulunan büzücü kaslar
(sfinkter) bulunmaz.
Fazla gaz oluşumunu engellemek için:
• Düzenli olarak yemek yiyiniz.
• Yiyecekleri iyice çiğneyiniz.
• Yemek yerken konuşmayınız.
• Asitli içeceklerden kaçınınız (kola, soda, bira, portakal suyu).
• Gaz yapan yiyeceklerden kaçınınız (karnıbahar, mısır, salatalık, bezelye, nohut, fasulye, lahana, ıspanak).
İSHAL
İshalde öncelikle nedeni bulmak önemlidir. Bazı yiyecekler, bazı
ilaçlar (örneğin antibiyotikler), iyi yıkanmamış sebze ve meyve, temiz
olmayan suyun içilmesi herkeste olabileceği gibi stomalı hastada da ishale neden olabilir.
• İshal olduğunuzda doktorunuza başvurunuz.
• Bol su içiniz.
• Başka bir probleminiz yoksa tuz alımını artırınız.
•
İshal süresince dışkıyı sıvılaştıran yiyecek ve içecekleri tüketmeyiniz
(üzüm, üzüm suyu, yeşil fasulye, bezelye, erik, baharatlı yiyecekler,
bira, alkollü içecekler, taze meyveler ve çikolata).
• İshal
süresince dışkıyı katılaştırabilen besinleri tüketiniz (muz, şeftali,
elma, peynir, yoğurt, pirinç lapası, şehriye, patates püresi).
• Kolostomi irrigasyonu yapıyorsanız ishaliniz geçene kadar irrigasyon yapmayınız
BANYO YAPMA VE GİYİNME
Stoma torbanız takılı iken ya da torbanızı çıkartarak banyo yapabilirsiniz. Kolostomi torbaları suya karşı dayanıklı olup suda bile yapışık olarak kalabilmektedir.
Normal
günlük kıyafetlerinizi giyebilirsiniz. Normalden büyük beden giymenize
gerek yoktur. Çünkü stoma torbaları yapılarından dolayı vücudunuza uyum
sağlar ve giysilerin üzerinden şişkinlik yapmaz.
Denize girerken
erkeklerin şort tipi mayo, kadınların ise tek parçalı desenli mayoları
tercih etmeleri ve torba yerine stoma kepi takmaları önerilmektedir.
DİNLENME VE SPORTİF FAALİYETLER
Kolostomi ve ileostomi spor yapmanıza engel bir durum değildir.
Ameliyata neden olan hastalık ve geçirilen ameliyattan dolayı genel bir
halsizlik hissetmeniz normaldir. Ameliyattan sonra birkaç hafta içinde
hastalanmadan önce yapabildiğiniz tüm fiziksel aktiviteyi
yapabilirsiniz. Boks, güreş, ağırlık kaldırma gibi sert spor
aktiviteleri uygun olmayabilir. Öneriler;
• Tenis, basketbol, voleybol, golf, futbol oynayabilir, su kayağı yapabilirsiniz.
• Spora başlamadan ve özellikle yüzmeden önce torbanızı boşaltınız.
• Spor yaparken şekilli mayo veya şort giyiniz.
• Banyo ve sauna gibi sıcak yerlerde torba yapışkanı gevşeyebilir, önlem olarak yedek torba alınız.
İŞE DÖNME VE SOSYAL YAŞAM
Ameliyattan 6-8 hafta sonra çalışma hayatına başlayabilirsiniz. Günün
büyük bir bölümünün işyerinde geçirildiğiniz düşünüldüğünde, işyerinin
tuvaletinde stoma temizliğinde kullanılan bazı malzemeleri bulundurmanız
(örneğin tuvalet kağıdı, sabun, ağzı kapaklı çöp kutusu gibi ) size
stoma bakımında rahatlık sağlar.
Sağlığınıza kavuşur kavuşmaz daha önceki sosyal yaşantınıza dönebilirsiniz (arkadaş-akraba
ziyaretleri, davetlerde bulunma, sinemaya gitme vb.). Koku ve/veya gaz
çıkarma korkusuyla sosyal yaşantınızı sınırlamayınız. Eğer stomanıza
özenle bakıp, uygun malzemeler kullanırsanız, bu tür problemlerle
karşılaşmanız en aza inecektir. Sizi seven ve önem veren arkadaş ve
akrabalarınızla aynı ortamı paylaşmak sadece sosyal yönden değil, ruhsal
yönden de kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacaktır.
TATİLE ÇIKMA
Seyahat etme konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. İyileştiğiniz,
stomanızın bakımını yapabildiğiniz sürece istediğiniz yere, istediğiniz
araçla gidebilirsiniz. Uçakla yolculuk ettiğiniz zaman kabin basıncı
dolayısıyla daha çok gaz oluşabilir. Tatile çıkarken şu noktaları göz önünde tutmalısınız:
• Yolculuğa çıkmadan önce torbanızı boşaltınız.
• Yolculuk boyunca gazlı/asitli içecek içmeyiniz.
• Stoma malzemelerini, yanınızda bulunduracağınız bir el çantasında taşıyınız.
•Yanınızda
yeteri kadar malzeme bulundurmaya özen gösteriniz. Gittiğiniz yerde
malzeme bulamayabilirsiniz. Eğer varsa, tatile gittiğiniz yerde
malzemeleri temin edebileceğiniz adresleri öğreniniz.
• Gideceğiniz yer sıcak bir iklime sahipse, bol su içmeye özen gösteriniz. Sakıncası yoksa tuz alımını artırınız.
• İshal olma ihtimaline karşı doktorunuz ile konuşunuz.
• Gittiğiniz yerde çeşme suyu içmeyiniz. Şişe suyu kullanınız. Hatta stomanızı temizlerken bile şişe suyu kullanınız.
• İyi yıkanmamış veya açıkta satılan yiyecekleri yemeyiniz.
CİNSEL YAŞAM
Stoma normal cinsel hayatınızı sürdürmeye engel olmaz.
Ancak cinsel yaşantınızın normale dönmesi için biraz zamana ihtiyacınız
vardır. Çok acele etmeyiniz ve kendinize zaman tanıyınız. Ostomi
ameliyatı her iki eşi de etkileyeceğinden anlayış ve iletişimin en
önemli unsur olduğunu unutmayınız. Daha rahat bir cinsel yaşam için
aşağıdaki önerileri dikkate alınız;
•Torbanın görüntüsünden rahatsızlık duyuyorsanız torba kılıfları veya bazı iç çamaşırları ile torbayı örtebilirsiniz.
•Cinsel ilişkiden önce torbanızı boşaltınız.
•İlişki sırasında stoma kepi takmayı tercih ediniz.
Ancak
bazı tip ameliyatlar sonucunda sinirlerde herhangi bir hasar oluşmuşsa,
çeşitli problemlerle karşılaşabilirsiniz. Bunlar; kadınlarda cinsel
ilişki sırasında ağrı, cinsel organın iç yüzeyinde sertleşme ve organın
daralması, erkeklerde sertleşmede zorluk (impotans) gibi durumlardır.
Böyle bir durumla karşılaştığınızda doktorunuza başvurunuz. Unutmayınız
ki kolostomi hayatınızı kurtarmak amacıyla yapılan bir uygulamadır.
HAMİLELİK
Stomalı kadınlar, eğer isterlerse ve başkaca nedenlerle tıbbi bir sakınca yoksa hamile kalabilirler.
Ancak büyüyen karın dolayısıyla stomanın genişliği artabilir, ayrıca
stomayı görmek zorlaşabilir. Böyle bir durumda stomayı görmek için ayna
kullanabilir veya birinden yardım alabilirsiniz.
Stomalı bir kadının emzirmemesi için de hiçbir neden yoktur.
Bebeği emzirmeden önce stoma torbasının boşaltılması, bebeğin torba
üzerine yaratacağı basınçla sızıntı olma olasılığını azaltmaktadır.
Stomalı kadınlar gebelikten korunmak için doğum kontrol hapı
kullanabilirler. Ancak ileostomisi olan bireylerde bu hapın emilemeden
dışkı ile atılacağı düşünüldüğünden başka yöntemler kullanılması
önerilir. Stomalı bir erkeğin baba olmasında da hiçbir sakınca yoktur.